Nguồn hình ảnh, Reuters
Mỹ mở cuộc rà soát thỏa thuận tàu ngầm trị giá hàng tỷ đô la với Anh và Úc, khẳng định hiệp ước an ninh phải phù hợp với chương trình hành động “Nước Mỹ trên hết”.
Theo thỏa thuận ba bên, được cho là phản ứng trước sự trỗi dậy của Trung Quốc, Úc sẽ nhận các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân đầu tiên từ Mỹ, trước khi các đồng minh này cùng nhau xây dựng một đội tàu mới bằng cách chia sẻ công nghệ tiên tiến.
Úc và cả Anh – nước đã tiến hành một cuộc rà soát riêng vào năm ngoái – đều cố gắng giảm nhẹ tính hệ trọng của cuộc rà soát của Mỹ, cho rằng việc một chính quyền mới đánh giá lại là điều bình thường.
Thỏa thuận – trị giá 239 tỷ đô la Mỹ – được ký kết vào năm 2021, khi cả ba nước tham gia đều đang do các nhà lãnh đạo khác điều hành.
“Bộ Quốc phòng Mỹ đang rà soát AUKUS như một phần trong nỗ lực đảm bảo rằng sáng kiến do chính quyền tiền nhiệm khởi xướng này phù hợp với chương trình ‘Nước Mỹ trên hết’ của Tổng thống,” một quan chức quốc phòng Mỹ nói với BBC.
“Như Bộ trưởng Quốc phòng Pete Hegseth đã nói rõ, điều này có nghĩa là phải đảm bảo mức độ sẵn sàng chiến đấu cao nhất của các binh sĩ Mỹ, và rằng các đồng minh phải hoàn toàn gánh vác trách nhiệm của họ trong phòng thủ tập thể,” vị này cho biết thêm.
Mỹ thúc ép các đồng minh phải chi ít nhất 3% GDP cho quốc phòng càng sớm càng tốt.
Anh đã đồng ý sẽ chi 2,5% GDP cho quốc phòng vào năm 2028 và tăng lên 3% trong nhiệm kỳ quốc hội tiếp theo, trong khi Úc cũng cho biết sẽ tăng ngân sách quốc phòng, nhưng không đến mức 3,5% như Mỹ mong muốn.
Cuộc rà soát AUKUS sẽ đặt dưới sự dẫn dắt của Elbridge Colby – người từng chỉ trích thỏa thuận này trong một bài phát biểu năm ngoái, khi ông đặt câu hỏi tại sao Mỹ lại “trao đi viên ngọc quý vào đúng lúc chúng ta cần nó nhất.”
Bộ trưởng Quốc phòng Úc Richard Marles, trong cuộc trả lời truyền thông địa phương vào sáng thứ Năm (giờ Úc), cho biết ông lạc quan rằng thỏa thuận này sẽ tiếp tục.
“Tôi rất tin tưởng là điều này sẽ thành hiện thực. Chỉ cần nhìn vào bản đồ là thấy rõ Úc nhất thiết phải có năng lực tàu ngầm tầm xa,” ông nói với ABC Radio Melbourne.
Một số người ở Úc đã vận động để nước này phát triển một chiến lược quốc phòng tự lực hơn, nhưng ông Marles cho rằng điều quan trọng là “kiên định với một kế hoạch” – ám chỉ đến quyết định gây tranh cãi của chính phủ tiền nhiệm khi hủy bỏ hợp đồng tàu ngầm với Pháp để chuyển sang thỏa thuận AUKUS.
Một người phát ngôn chính phủ Úc nói với BBC rằng việc chính quyền mới “xem xét” lại thỏa thuận là điều “tự nhiên”, và cho biết Anh cũng vừa hoàn tất một cuộc rà soát tương tự về hiệp ước an ninh giữa các đồng minh lâu năm.
Vị này nói rằng có sự ủng hộ rõ ràng và nhất quán đối với thỏa thuận này từ tất cả các phe phái chính trị tại Mỹ, đồng thời cho biết Úc mong muốn tiếp tục hợp tác chặt chẽ với chính quyền Trump trong dự án lịch sử này.
Một người phát ngôn của Bộ Quốc phòng Anh nói với BBC rằng việc một chính quyền mới xem xét lại thỏa thuận là điều “có thể hiểu được”, “giống như những gì Anh đã làm vào năm ngoái.”
AUKUS là “một mối quan hệ đối tác an ninh và quốc phòng mang tính bước ngoặt với hai trong số những đồng minh thân cận nhất của chúng tôi, người phát ngôn này nói, và là một trong những mối quan hệ đối tác chiến lược quan trọng nhất trong nhiều thập kỷ, nhằm hỗ trợ hòa bình và an ninh tại khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương và châu Âu-Đại Tây Dương.
Jennifer Kavanagh – từ tổ chức tư vấn chiến lược Defense Priorities của Mỹ – nói với BBC rằng Mỹ hoàn toàn đúng khi xem xét lại thỏa thuận này bởi khả năng sản xuất và vận hành tàu ngầm của họ đã bị quá tải.
“Mỹ không thể đáp ứng nhu cầu của chính mình đối với các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân,” bà nói.
Một mối quan ngại khác của Mỹ, theo bà Kavanagh, là liệu Úc có sử dụng các tàu ngầm mà họ mua theo cách mà Mỹ mong muốn hay không, đặc biệt nếu xảy ra xung đột liên quan đến Đài Loan.
Bà Kavanagh cho rằng cuộc rà soát này có thể sẽ khiến hiệp ước an ninh thay đổi trọng tâm – từ việc cung cấp tàu ngầm sang việc chia sẻ các công nghệ vũ khí tầm xa khác.
Tuy nhiên, nếu Mỹ rút khỏi thỏa thuận, Trung Quốc sẽ “ăn mừng” bởi Bắc Kinh từ lâu đã chỉ trích mạnh mẽ thỏa thuận này, bà nói thêm.
AUKUS là gì?
Đối với Úc, thỏa thuận này đại diện cho một bước nâng cấp lớn trong năng lực quốc phòng. Nước này trở thành quốc gia thứ hai sau Anh được Mỹ chia sẻ công nghệ động cơ hạt nhân tiên tiến.
Các tàu ngầm loại này có thể hoạt động xa hơn và nhanh hơn so với đội tàu sử dụng động cơ diesel của Úc hiện tại, đồng thời giúp Úc có khả năng tấn công tầm xa đối với các mục tiêu đối phương – điều mà trước đây nước này chưa từng có.
Việc chia sẻ công nghệ này – thường được gọi là “viên ngọc quý” trong kho tàng quốc phòng Mỹ – là một thỏa thuận lớn.
Tuy nhiên, việc vũ trang cho Úc từ lâu đã được Washington và London xem là cần thiết để duy trì hòa bình trong khu vực – dù cả Mỹ lẫn Anh đều không thuộc khu vực Ấn Độ Dương–Thái Bình Dương.
Từ năm 2027, hiệp ước này sẽ cho phép cả Mỹ và Anh triển khai một số tàu ngầm hạt nhân tại thành phố Perth, miền Tây nước Úc.
Canberra cũng sẽ mua ba tàu ngầm hạt nhân lớp Virginia đã qua sử dụng từ Mỹ vào một thời điểm chưa được ấn định vào đầu những năm 2030 – và có quyền chọn mua thêm hai chiếc nữa.
Sau đó, kế hoạch là thiết kế và chế tạo một mẫu tàu ngầm hạt nhân hoàn toàn mới cho hải quân Anh và Úc.
Loại tàu tấn công này sẽ được đóng tại Anh và Úc theo thiết kế của Anh, nhưng sử dụng công nghệ của cả ba quốc gia.
Liên minh an ninh này đã nhiều lần bị Trung Quốc chỉ trích. Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói rằng hiệp ước này có nguy cơ kích động một cuộc chạy đua vũ trang.